Door Victoria Ginzberg
Ze was 16 of 17 jaar. Ze reden in de auto van haar adoptie moeder. Vertrekkende uit Club Náutico Bouchard over Libertador, ter hoogte van de mechanische school van de marine. De vrouw die de auto bestuurde zond een belediging richting een miltair. Angela vroeg waarom. "Hoezo waarom? Jij vraagt me waarom? Sinds die militairen jou ouders vermoord hebben." Angela voelde zich machteloos, in shock en de tranen vloeiden. In Vincente Lopez vervolgde de vrouw haar verhaal:" maar als jij het weet... ik heb het je dikwijls verteld". Maar nee. " Je ouders zijn vermoord door militairen, waarom zou je niet op hen schelden", dit was het eerste feit, vanaf hier begon Angela haar eigen geschiedenis beetje voor beetje te reconstrueren. " Maar dan..... Het ongeluk met de auto?", ze bleef erover nadenken.
Angela Urondo stemt niet, zegt Angela Urondo. Angela Urondo heeft geen documenten die zeggen Angela Urondo. Maar Angela Urondo bestaat. En hoe. Ze tekent, schrijft, is echtgenote, moeder van 2 kleine kinderen en is initiatiefneemster in diverse strafzaken. De rechtvaardiging eindigde in Mendoza, die de moord op haar vader en de verdwijning van haar moeder veroordeelde, de processen tegen de gerechtelijke ambtenaren die het proces tegen de moordenaars wilden tegenhouden en andere zaken, haar achternaam te herstellen, de achternaam van haar vader, de geboorteacte is het enigste dat haar nog verbind met de adoptiefamilie, de papieren en het indentiteitsbewijs.
Angela Urondo is de dochter van Francisco "Paco" Urondo en Alicia Raboy. Maar voor haar was het niet zo gemakkelijk om hier achter te komen. 17 junie 1976, Guaymallén, Mendoza, de auto waarin ze samenreisden met René Ahualli werd
onderschept en onder vuur genomen. Urondo journalist, poét en sinds enkele weken verandwoorddelijk voor de regio Cuyo voor de Monteneros, zegt tegen de vrouwen dat hij de cyanidepil had ingenomen zodat zij konden vluchten. Maar dat was niet zeker (de pil). Hij werd vermoord door de slagen van een geweer op zijn hoofd. Raboy werd ontvoerd en meegenomen naar de D2, een clandestine plek, de grootste van de provincie. Tot de dag van vandaag is zij vermist. "La Turka" Ahuali was gewond maar kon ontsnappen. Angela was 11maanden oud. Ze werd terug gevonden in een weeshuis door familie na 20 dagen. Voorheen verbracht ze ook in de D2.
"Ik weet dat ik in D2 was en ik weet dat ik in het weeshuis was dit omdat ik het me kan herinneren. Ik werd daar 1 jaar. Ik had terugkerende dromen en op latere leeftijd realiseerde ik me dat die plaats weleens hiervan de oorzaak kon zijn. Er was een soort kindercreche, een gebouw met paviljoenen die door liepen, donkere ruimtes met kinderen, kijkgaten die ze opende in de deuren of brede ramen... Op het moment dat ik me dit realiseerde ging ik naar Mendoza om deze plaatsen te zoeken en ik vond ze. Ik droomde van brede grote ramen boven mijn hoofd en die zijn aanwezig in het weeshuis. Ik sprak met enkele vrouwen die er al vanaf die tijd werkten en zich mij konden herinneren. Daar waar ik niet zeker van ben is het moment waarop me ze vervoerd hebben van de D2 naar het weeshuis. Het is indrukwekkend omdat ik deze plaatsen getekend en geschilderd heb, ik heb 2 of 3 plaatsen samengevoegd, het perspectief van een straathoek, defecte stukken van architectuur en heb kenmerkende stukken gevonden. Ik dacht dat de D2 me direct naar het weeshuis had gebracht omdat ze niet zouden weten wat ze met een baby aan moesten maar tijdens de rechtszitting hoorde ik enkele getuigenissen van anderen overlevenden, er zijn veel gevallen van kinderen die daar waren en naar de martelkamer werden gebracht alsof het volwassenen waren. Ik werd me bewust van mijn eigen situatie en van de kinderen dat het systematisch was. Ze spraken genoeg over onteigende kinderen maar ook van kinderen van mensen die ontvoerd waren en ook verdwenen zijn."
Voor de aanslag op Urondo, de verdwijning van Raboy en de delicten tegen de mensheid en 22 andere slachtoffers van staatsterrorisme werden donderdag ex commisaris Juan Agustín Oyarzábal, ex officieele inspecteur Eduardo Smaha Borzuk, ex plaatsvervanger Alberto Rodríguez Vázquez en sergant Celustiano Lucero in Mendoza tot eeuwige gevangenis veroordeeld. De ex luitenant Dardo Migno kreeg 12 jaar gevangenis toegewezen.
"Iedereen vraagt me hoe ik me voel na de uitspraak, ik voel opluchting -- zegt Angela-- maar het gebeurt me ook --- tot de dag van vandaag neemt de staat me dingen af, vermoorden mijn ouders, namen mijn achternaam en hiermee de mogelijk tot vergoeding af omdat ik geadopteerd ben. Met de wetgevende macht als impuls hebben we deze rechtszaak. We zijn bezig hier in Mendoza met een grote opruiming van de macht in justitie. Ik voel dat de staat me nu iets teruggeeft het heeft iets weg van ontslachtoffering. Er waren 2 misdaden , de moordenaars en de verdwijningen en de straffeloosheid, de eerste heef geen enkele manier van oplossing, de tweede wel, niet voor de 35 jaar die al voorbij zijn maar wel voor de toekomst."
Angela sliep vrijdag denkende aan de veroordeelde criminelen van deze zaak die bijna meer dan een jaar duurde. Hierbij zal ze zeker de kou van het paviljoen gevoeld hebben, de geur van de gevangenis en de knooppasta. Maar ze hadden ook een eerlijk proces met alle garanties waarin niemand word gemarteld, verkracht en worden verzorgd als ze ziek worden.
De basis van Angela
Lang en veel haar, grote ogen, markant gezicht en tattooages. Angela Urondo loopt niet ongemerkt voorbij. Ze heeft wat ze zeggen, aanwezigheid. Ze spreekt ook zonder twijfel, misschien ook omdat de meerderheid van deze woorden een reflextie zijn van het verleden. Ze schrijft in haar blog Pedacitos de relaties die ze samenvoegt uit haar leven. En in een andere blog, Infancia y Dictadura, verzamelde anecdotes, dromen, beleefde momenten door diegene die hun kindheid leefde in de tijd van de dictatuur.
Waar beginnen we? - Vraag aan tafel van een bar in de buurt Abasto.
In het begin?
En wanneer is het begin? Toen ik geboren werd, vanaf ik me realiseerde, toen ze me ontvoerde? Ik denk dat ik vanaf mijn 20ste de waarheid wist.
En daarvoor hoe was dat? Hoe kwam je uit het weeshuis?
- De vriendin van mijn ouders die het overleefde informeerde de Monteneros en mijn familie. Na een zoektocht bij tientallen instanties kwamen ze erachter dat ik in het weeshuis was en gingen hier om me op te halen. Ze gaven me zonder papieren, omdat het vrijdagnacht was en de rechter al naar huis was. Mijn tante van vaderskant, Beatriz Urondo en mijn oma van moederskant, Teresita, kwamen naar het weeshuis met een foto van mij, aanwezig was de vicedirectrisse die me daar bracht. Zij vertelde me dit. Ze lieten haar de foto van mij zien en zij liet hun mij zien. Ik hield hun beide vast aan hun nek en de directrisse durfde ons niet meer uit elkaar te halen waarna ze allen een document ondertekende dat deze mensen verantwoordelijk zijn voor dit kind. Hierna berouwde ze haar besluit. Ze ging naar het huis van een vertegenwoordiger van de raad voor kinderen en familie, een militair, en vertelde hem dat wij ons op het moment in een hotel bevonden. Degene die het meeste postuur toonde om iets te vinden was mijn tante, ze vond mij in het weeshuis en het overschot van mijn vader zodat deze begraven kon worden op de begraafplaats hier in Buenos Aires. Ze stelde aan mijn oma voor om mijn moeder te zoeken maar mijn oma had teveel angst. Ik denk dat mijn oma dacht dat mijn moeder dood was maar nu heb ik mijn twijfels. Mijn oma beloofde aan mijn tante dat ze mij samen zouden opvoeden maar op een moment tussen juli en december veranderde hun besluit.
En waar verbleef je uiteindelijk?
Miijn oma organiseerde enige familiebijeenkomsten van moederskant zodat ze konden beslissen waar ik kon verblijven. Zij kon het niet aan om me verder op te voeden ze leed aan leukemie waaraan ze enkele jaren later aan overleed. Ze voelde als ik bij haar zou blijven dat dit weer een nieuw velies voor mij zou worden. Aan de andere kant was er mijn zus (Claudia, oudste dochter van Urondo, verdwenen in december 1976) die me opeiste, ze had het hier met mijn vader over gehad als er iets met mijn ouders zou gebeuren zou zij voor me zorgen en vica versa. In december verdween mij zus en kwam ik terecht in de familie van moederskant die besliste waar ik tercht zou komen. Mijn adoptiemoeder was de nicht van mijn biologische moeder. Mijn grootouders van moederskant en adoptiegrootouders waren zussen van mekaar en zeer close. Ze leefden in het zelfde gebouw waar ze ook de telefoon deelde door middel van een kabel.
- Werd er een beslissing genomen om je verleden te verbergen?
De man van de nicht van mijn moeder was iemand die zuchte naar controle over alles. Zij wilden al sinds enkele jaren kinderen ( hierna kregen ze deze ook) en de situatie was dat dit dichtbij de mogelijkheid kwam om een eigen kind te hebben. Hij stelde dat als hij vader zou zijn, zou hij ook vader zijn, en de rest zou onder de grond verdwijnen. Vanaf daar werd ik weggerukt van mijn familie, het was een openbare familie ten tijde, vanwege de naam, vanwege de politiek, maar het was mijn familie, hen die met mij vereenigd waren.
En wat vertelde ze jou?
Ik wist altijd al dat ik geadopteerd was, maar het was niet iets dat dagelijks over gepraat werd. Toen ik 3 of 4 jaar was, speelden ik met een nicht achter het gordijn vroeg ze aan mij " herinner je je andere moeder nog?" Toen ze me dit zei herinnerde ik me het. Mijn adoptieve vader stopte deze situatie meteen. Hij vroeg waarom iemand over dit met mij wil praten. Ik bleef contact houden met mijn biologische oma, maar zij praate nooit over haar dochter, ze bleef in de rol van oma die ze deelde met haar zus, maar niemand praate over mijn moeder, niemand herinnerde haar en er waren ook geen fotos van haar. De enigste plaats waar ik haar zag was op de fotos van mijn adoptieve ouders tijdens hun trouwen, zij stond tussen de uitgenodigden, het was een heel klein gezichtje en was daar omdat het de trouwpartij van hun was. Fotos van mijn moeder bestonden maar waren niet voor mij beschikbaar. Mijn vader was al helemaal uit den boze voor enige redenen en voor andere redenen werd mijn moeder ook vermeden.
Spraken ze nooit over je vader?
Er was geen plaats om te vragen. En ik vroeg niet. Ik was er om te leven met deze familie toen ik nog niet wist hoe te praten en hun hadden me nog niet geleerd te praten over dit onderwerp of vragen te stellen over dit onderwerp, ze hadden me nog geen woorden geleerd die betrekking zouden hebben over dit onderwerp. En ik vroeg niets.
En je moeder waarom was zij dood?
In een auto ongeluk in Mendoza. In het ongeluk was ook een mistig figuur van vaderskant betrokken, hij was ook dood, maar zij wisten niets van hem. Ik begreep het langzaam in fases. Eerst dacht ik dat ik van een alleenstaande moeder was, daarna was er een wazige vader, hierna had hij een naam, zijn naam Francisco ik kon mij zijn achternaam niet meer herinneren. Zo leefde ik tot mijn 17de jaar. Zij verwijten mij dat ik nooit iets gevraagd heb, alsof zij bereid waren om mij alles te vertellen. Ik had vreselijke dromen die een logica hadden maar kon ik het niet over zetten in woorden. Ik ontwaakte vreselijk hiervan omdat ik van een kindercreche droomde en deuren die opende die ik niet onder woorden kon brengen, niets. Nu snap ik een hoop dingen, het was een opluchting om de waarheid te weten omdat inneens vele dingen logisch waren. Nog steeds ben ik bezig om de dingen aan mekaar te knopen.
De Urondo's
Na de dag dat ik hoorde " waarom scheld jij niet op die militairen als zij jou ouders gedood hebben", kreeg Angela haar informatie beetje bij beetje. En meer toen haar adoptieve ouders gingen scheiden. Sommige informatie kwam gelijdelijk, maar ze wist niet hoeveel zij wisten. " Je vader schreef boeken.... over economie". En zij ging zonder geluk naar de boekhandel om te zoeken zonder te weten wat. Een keer gaf iemand haar een zwart wit foto en de andere keer een foto kopie van een gedicht. Maar ze herinnert zich nog precies het moment dat ze er achter kwam dat ze een andere familie had. Haar familie.
In 1994, de tijd dat families van verdwenen personen begonnen te schrijven over een vergoeding van de staat, de familie van moederskant organiseerde een bijeenkomst " om te discusieren of ze Angela uit zouden nodigen om hiervoor te praten en of ze deze bonus moest aanvragen of niet". Ze zeiden voor beide ja. Ze vroegen haar. En zij beantwoorde met ja. "Het was de eerste keer dat ze me uitnodigden voor iets wat ik was".
Zo was het en ze ging met haar adoptiemoeder naar het ministerie van mensenrechten. Daar werden ze geholpen door een jonge vrouw. Angela zei:
Ik kom voor wet 24.411
Okay, wie is jou familie?, vroeg de vrouw.
Ik ben de dochter van Alicia Raboy en "Francisco Urondo"- om er bij te vermelden voor mij was het "niemand".
De vrouw in kwestie schoot vol met tranen.
Je kenden hen? Waren het jou vrienden? Vroeg ik.
Jou moeder kende ik niet maar je vader wel. ik heb al zijn boeken gelezen.
Oooh ik niet.
"Ik dacht wat gebeurt er met die vrouw, hij schreef toch over economie, slaapverwekkend". Zij keek me met mededogen aan en stond op het punt om me een boek kado te doen, ik zag de intentie. Maar mijn adoptieve moeder was er ook en zij overzag de situatie".
Op het moment dat we bij het bureaucratie deel van het deel kwamen vroegen ze om het indentiteitsbewijs en hier kwam uit dat ik een volle adoptie had, dit stond niet in het recht om van deze vergoeding gebruik te kunnen maken. "Ik verloor mijn recht op erfenis en het recht van de vergoeding , maar wie waren dan de rechthebbende erfgenamen van mijn ouders. In het geval van mijn moeder waren het de broers en zij hadden me al op de een of andere manier een voorstel gedaan om de vergoeding te kunnen innen. Maar van vaders kant geen idee. Dit was het moment dat ik de eerste keer dat ik er over nadacht wie zijn de erfgenamen van mijn vader, zijn er nog ouders, broers, zussen, kinderen. Van mijn vader wist ik niets. Tot dat moment wist ik alleen dat ik er een vader bestond, de naam van mijn vader, maar ik dacht nooit dat hij ook een familie rondom hem had.
We vertrokken in de auto waarna mijn adoptie moeder begon te praten, om me te vertellen over alles wat ze wist tot dat moment, wat ze vertelde wat ze zogenaamd niet wist. Ze vertelde me, okay... ze dacht zich te herinneren dat mijn vader ook nog andere kinderen had van een andere vrouw maar dat deze ouder dan mij waren mijn broer en zus. Ik kreeg hier het kippevel van, ik kon het niet geloven dat ik nog een broer en zus had in deze wereld en dat ik deze niet kende, dat er personen bestonden in deze wereld die mijn broer en zus waren en dat ik langs hen had kunnen staan in de bus. En zij ging voort met het mededelen dat ze niet zeker was dat mijn broer en zus de dictatuur overleefd hadden en dat deze ook vermist waren. Zij wist heel veel dingen die me als nieuweling overvloede. Ik zei tegen haar dat ik ze ging zoeken, om die familie te dwingen tot de uiterste consequenties om mijn deel te geven van de vergoeding. Hierbij gaven ze me permissie om de dochter te zijn van mijn vader en moeder vanwege de vergoeding, hieraan klampte ik me vast. Zij vertelde me dat mijn zus dood was en dat ik op zoek moest gaan naar mijn broer. Vanaf dat moment, een maand of 2 later, kwam ik in contact met mijn broer Javier".
Maar, hoe?
De vrouw van mijn broer werkte samen met een vrouw die bevriend was met mijn adoptiemoeder al vanaf hun middelbare school... Er was een goedkeuring zodat alle deuren geopend konden worden. De contacten bestonden al vanaf lange tijd. De hele tijd kende ze mekaar en wisten van elkaar. Zo vond ik uit dat ik een familie had!
En hoe was deze ontmoetig?
Een week hierna, het ministerie vroeg of ik intresse had in een ontmoeting, zei er iemand die graag in contact met mij zou willen komen. Ik moest hier groen licht voor geven zodat ze me het telefoonnummer gaven. Javier kon me nog van de tijd herinneren dat ik heel klein was. Hij had fotos van mijn babytijd. Ik belde hem met het idee om zijn stem te horen en dan op te hangen. Toen hij me vroeg, waar ben jij realiseerde ik me dat hij de waarheid niet wist waar ik was. Hij kwam naar mijn huis. Mijn adoptieve moeder was aanwezig bij deze eerste ontmoeting. Ik snapte niet waarom ze mij niet eerder hadden gezocht, ik dacht dat ze hier voor gekozen hadden. Op dat moment met mijn adoptiemoeder koffiemakende, kon mijn broer me uit leggen dat de dingen niet zo waren, dat zij niet in de mogelijkheid waren om me te zoeken, dat alle deuren gesloten waren, en langzaam realiseerd dat ik dus opgesloten zat voor deze mensen en daarna realiseerde ik me voor respect voor mij hadden ze zich van mij geisoleerd.
En wanneer zei je, oei ..... mijn vader is Paco Urondo?
Het was nooit mijn ster op geen enkele manier. Ik heb nooit een idool gehad.
Okay, maar d´r moet toch iets zijn, bijvoorbeeld die vrouw die je hielp bij mensenrechten zij werd zo emocioneel.
Misschien dat ik het me die dag realiseerde. Op een andere dag hoorde ik enige oudjes op de radio die gedichten voorlazen. Die oudjes waren Juan Gelman en mijn vader dat hoorde ik op het eind van het programma. Dat was zeer schokkerend om zijn stem te horen. Maar het is niet het zelfde als nu, toen ik mijn familie terugvond, zijn functie als publiek figuur is heel wat groter nu, ook de herinnering, en zijn werk zijn nu makkelijk te verkrijgen.
Wanneer begreep je de politieke betrokkenheid van je ouders
Dat gebeurde geduurende de tijd. Toen ik mijn broer ontmoette en ik hem vroeg waarom hij niet eerder verschenen was in 20 jaar, omdat te begrijpen moest ik eerst beginnen met lezen van de geschiedenis, ik studeerde over mijzelf in ander context, die me de hele tijd in andere situatie plaatste. Ik begreep dat een hele hoop dingen logisch waren en dat ik ook een openbare rol had.
En nu wat doe je met deze sociale verplichting.
Als een dochter van een verdwenen persoon ga je door vele stadiums, stadias van liefde, je ouders idealiserend en stadias van boosheid en zware kritiek en vragen bijvoorbeeld waarom ze hun voorrang gaven aan hun idealen en niet aan hun kinderen, alsof het niet hetzelfde was. Maar als volwassenen die kinderen heeft die begrijpt dat het ouderschap niet ver weg is. Het was moeilijk om te ondekken hoe het leven en de politieke strijdlust was van mijn moeder. Mijn vader schreef over zijn ideeen, hiervoor had ik niemand nodig die me moest vertellen hoe het was. Hij vertelde me de hele tijd. Hij liet zijn werk achter dat ik niet met afstand kon lezen, de hele tijd dacht ik dat hij aan mij schreef in code omdat alles een speciale zin had, hoewel hij dit vele jaren eerder schreef voordat hij vermoord werd, schreef hij in de context dat dit zou gaan gebeuren. Vanaf het moment dat ik toegang had tot dit voelde ik dat ik het deel van mijn moeder miste. Onlangs dit jaar contacteerde me een vrouw die in de zelfde politieke groep zat als mijn moeder, zodat ik iets te weten kwam uit de tijd tussen '74 en '76. Door dit was ik meer geemotioneerd in de rechtszitting, speciaal voor mijn moeder.
Er is ook een kritiek van jou op de zogenaamde morele orginisaties die een twijfel hebben over je ouders dat ze een paar waren.
Ik denk dat mijin ouders trouw aan de organistatie bleven tot het laatste moment en de orginisatie niet hetzelfde deed, voor het feit, mijn vader begon een relatie met een vrouw voordat hij de relatie met een andere beeindigd had. Zij kwam hier achter werd kwaad en ze vroeg om justitie. En zij stond aan de top van de feministische tak van de Monteneros, het was een vrouw met macht. En mijn vader werd berechtigd als revolutionair waarna hij naar Mendoza werd gestuurd ondanks hij gezegd had dat hij daar en in Santa fé geleefd had, ze zouden hem daar herkennen. Het was niet zijn wens om zijn leven te geven, maar hij wou zich niet uit de situatie werken. Ik denk dat op een dag alle moordenaars naar de gevangenis gaan en het is duidelijk dat zij de moordenaars zijn, er zou een soort van revisie van moeten zijn, ik denk dat ze een uitleg over het blootstellen zonder becherming schuldig zijn.
Wat gebeurde er toen je de eerste keer naar het gerecht ging?
Iedereen vroeg me wat gebeurd er als je die mannen ziet voor de eerste keer en ik zei ik zag hun al een keer. Het is heftig. Een van hun, Eduardo Smaha, hij bleef me maar aankijken in de ogen, we hielden dit 5 minuten vast. Ik kan me hem herinneren. Ik weet het niet met hem. Maar ik herinner me zijn gezicht. Het maakt me meer onrustig van dat wat ik me niet herinner dan dat wat ik me herinner.
Wat is huidige situatie met je achternaam?
Tot nu toe heb ik nog steeds mijn adoptieve achternaam, maar we hebben een accoord ondertekent om te scheiden hiervan en ik hoop snel op resultaat.
Met de berechtiging deze week sluit je een deel af?
Sinds ik mijn historie ken voelde ik dat dit moest gebeuren. Ik wist wel niet hoe met alle legale belemmeringen maar dat het zou gebeuren, omdat er nog geen justitie over gegaan was. Het was niet iets van blijdschap. Soms verwarren de mensen het dat iemand iets te vieren heeft. Voor mij is het treurig om dit door te maken. Om je te realiseren dat er een hele hoop kinderen door de martelruimtes zijn gegaan is vreselijk. Maar persoonlijk voel ik dat de gerechtigheideindigt in de rij van wachtende in de bank, in de taxi, op de stoep, met mensen die die denken dat ze recht hebben op een opinie op iets dat al een feit is. Nu al deze discussies worden afgewikkeld en binnen justitie worden gevoerd, in deze zaak. Er onbreekt nog veel voor een overzicht. En er zijn nog heel wat moordenaars vrij. Dit voor hun.
